اکتشافاتی از آرکئوپتریکس در ۱۸۶۱ نشان دهنده یک رابطه بین دایناسورها و پرندگان است. صرف نظر از حضور اثرهای فسیل شده، آرکئوپتریکس خیلی مانند کامپسوناتوس (دایناسور درنده کوچک) است.[۵]
تحقیقاتی که خدود سال ۱۹۷۰ انجام شد نشان میدهد دایناسور جانورپایان به احتمال زیاد اجداد پرندگان هستند؛ در واقع، بسیاری از دیرینشناسان پرندگان را مانند دایناسورهای بازمانده درنظر میگیرند و اعتقاد دارند دایناسورها و پرندگان باید با هم زیر یک ردهٔ زیستشناسی قرار داده شوند. امروزه ۱۰۰۰۰ گونه از پرندگان به این گروه تعلق دارند.
حدوداً نیمه نخست قرن ۲۰ دانشمندان دایناسورها را حیواناتی تنبل، خنگ و خونسرد در نظر میگرفتند. با این وجود تحقیقات گستردهای در سال ۱۹۷۰ انجام شد این نظریه را پشتیبانی میکند که آنها حیواناتی با دگرگونیهای بدنی زیاد بودند و اغلب خود را با واکنشهای متقابل اجتماعی تطابق میدادند. مدرکی از پرندگانی مربوط به دسته ددپا شدیداً این تغییر نظریه را تحت تأثیر قرار میدهد
از زمانی که اولین فسیلهای دایناسور در قرن نوزدهم شناخته شدند اسکلت آنها زیبنده موزهها در سراسر دنیا شدهاند و دایناسورها یک بخش از فرهنگ جهانی شدهاند و میان بچهها و بزرگسالها باقی خواهند ماند. آنها در پرفروش ترین کتابها و فیلمها (مثلاً پارک ژوراسیک)، چهره بودهاند و اکتشافات جدید از رسانهها پوشش داده میشوند.
بعضی اوقات به طور غیررسمی هرگونه خزندهٔ ما قبل تاریخ نظیر دیمترودون، پتروسور بالدار و ایکتیوسور آبزی، پلسیوسارو و موساسور را به دایناسور باز خوانند در حالی که در معنای دقیق کلمه هیچیک از موجودات نامبرده دایناسور نیستند
طبقهبندی دایناسوریا رسماً در سال ۱۸۴۲ توسط دیرینشناس انگلیسی ریچارد اوون نامیده شده بود، که برای اشاره کردن به «تبار جدا یا از زیرراسته خزندگان سوسماری» استفاده کرد، در نتیجه در انگلستان و سراسر دنیا به رسمیت شناخته شد.
این اصطلاح از کلمهٔ یونانی δεινός (دنیوس به معنی وحشتناک، نیرومند یا شگفتانگیز) و کلمهٔ یونانی σαύρα (سورا به معنی مارمولک یا حیوان خزنده) مشتق شدهاست. با این وجود نام طبقهبندی اغلب به دندان، چنگالهای و دیگر مشخصات ترسناک دایناسورها اشاره دارد، ریچارد اوون صرفاً قصد داشته به اندازه و عظمتشان برگردان کند.
در زبان عامیانه انگلستان دایناسور بعضی اوقات برای شرح دادن کهنه یا ناموفق بودن یک چیزی یا شخصی، بکار گرفته میشود با وجود اینکه دایناسورها ۱۶۰ میلیون سال روی کرهٔ زمین حکومت میکردند و فراوانی و تنوع آنها و تنوع وارثانشان (پرندگان) زیاد بودهاست. این کاربرد تا موقعی که دایناسورها به عنوان موجوداتی خونسرد و تنبل تلقی میشدند متاول شد
بعضی از دایناسورها گوشتخوار بودند. اما بیشتر دایناسورها گیاهخوار بودند. در هر زنجیره غذایی، باید موجودات زنده بیشتری در سطحهای پایین تر زنجیره غذایی وجود داشته باشد وگرنه انتقال انرژی غذا کافی نخواهد بود.
شمار زیادی از گیاهان (تولید کنندگان یا آنها که خودبخود تغذیه میکنند) غذای تعداد کمتری از گیاهخواران (مصرف کنندگان اولیه نامیده میشوند) را تأمین میکنند. این گیاهخواران به وسیله تعداد کمتری از گوشتخواران (مصرف کنندگان ثانویه نامیده میشوند) خورده میشوند
برای مثال صدها جریب گیاه لازم بوده تا گروه کوچکی از تریکراتوپها تغذیه شوند. این گروه تریکراتوپها میتوانستند غذای تنها یک تی رکس را تأمین کنند تا تی رکس به زندگیش ادامه دهد.
اگر شما به انواع دایناسورها نگاه کنید، میبینید که ۶۵ درصد دایناسورها گیاهخوار بودند و تنها ۳۵ درصد آنها گوشتخوار بودند. اگر به فسیلهای پیدا شده هم نگاه کنید میبینید که درصد گیاهخواران حتی بیش از این افزایش مییابد. چون که فسیلهای زیادی از بعضی از دایناسورهای گیاهخوار پیدا شده. برای مثال بیش از صد فسیل پروتوسراتوپها پیدا شده، در حالی که در مقابل تنها چند فسیل تی رکس پیدا شدهاست.
گیاهخواران معمولاً دندانهای کند و بی نوکی دارند که برای کندن گیاهان (برگها، شاخههای کوچک و ...) مناسب است. همچنین بعضیها دندانهای تخت و صافی دارند که برای خرد و آسیاب کردن فیبرهای گیاهی سخت مناسب است. بسیاری از گیاهخواران هم یک کیسه لب دارند که میتوانند برای مدتی غذا را در آن ذخیره کنند.[۸]
گیاهخواران معمولاً باید نسبت به گوشتخواران حجم خیلی بزرگ تری از مواد غذایی را بخورند تا همان مقدار کالری را به دست آورند (چون که برگها، شاخههای کوچک و ریشهها کالری کمتری دارند. گیاهخواران معمولاً سیستمهای هضم بزرگ تری هم نسبت به گوشتخواران دارند.
در بعضی از دایناسورها سنگها (که گاسترولیت نامیده میشود) به خرد کردن فیبرها در احشا کمک میکرد. بعضی از انکیلوسوروسها حتی محلهای تخمیر (مثل اتاقکهایی) داشتند که فیبرهای گیاهی در آنها تجزیه میشد.[۸]
تنها راه دقیق برای فهمیدن این که کدام گیاهان را کدام دایناسوری میخورده، پیدا کردن بقایای معده فسیل شده یا مدفوع فسیل شده دایناسور است که در آن مواد گیاهی هضم شده یافت میشود.[۸]
احتمال دارد که در طول دوره مزوزوییک گیاهانی شامل سرخسها، سرخسهای نخلی، دم اسبیها، سرخسهای تخم ریز، درخت معبد و خزهها بیشتر وجود داشتهاند. بنابراین دایناسورها در دوره مزوزوییک بیشتر از این گیاهان تغذیه میکردند.گیاهان گلدار هم در طول دوره کرتاسه تکامل پیدا کرده و به وجود آمدهاند
گوشتخواران یا تروپودها نیاز داشتند تا راهی برای به دست آوردن گوشت پیدا کنند. دایناسورهای گوشتخوار معمولاً پاهای قوی بلندی داشتند که با استفاده از آنها میتوانستند سریع بدوند تا شکارشان را به چنگ آورند. آنها همچنین به فکهای قوی بزرگ و دندانهای تیز و چنگالهای مرگبار نیاز داشتند تا بتوانند شکارشان را پاره پاره کنند و بکشند. دید خوب، حس بویایی تیز و یک مغز بزرگ برای این که استراتژیهای شکار را طرح ریزی کنند هم خیلی برای شکار موفق مهم بوده. بسیاری از گوشتخواران (مثل دینوینچاس، سئولوفیزیس و لوکیراپتیور) ممکن است به شکل گلهای شکار میکردهاند. به طوری که همکاری جمعی برای یک شکار خوب لازم بوده.[۸]
حیواناتی که در درجه اول لاشخورند (حیواناتی که گوشت میخورند بدون این که خودشان حیوانی را بکشند) برای دریدن گوشت و شکستن استخوانها برای به دست آوردن مغز مغذی استخوان به دندانهای خیلی تیز و فکهای قوی نیاز داشتند. البته بیشتر گوشتخواران اگر فرصتی دست دهد لاشخورند. بعضی از دایناسورها ماهی خوار بودند که شامل باریولینکس و ساچومیماس میشوند. بعضی از دایناسورها ممکن است حتی همنوع خوار بودهاند و همنوع خودشان را میخوردهاند
گالیمیماس دایناسور اورنیتومیمید بودهاست که ذرات ریز غذای الک شده (مثل سخت پوستان ریز) را میخورده.یعنی با استفاده از صفحات شانه مانند در دهانش از لجن و گل و لای و آب رودها این جانداران را میگرفته
راههای خیلی متفاوتی برای مطالعه نوع تغذیه دایناسورها وجود دارد که شامل این هاست[۸]:
-مدفوع فسیل شده: مدفوع فسیل شده به تشخیص رفتارهای غذایی دایناسور کمک میکند. اخیراً در کانادا یک مدفوع بزرگ پیدا شده که شاید به یک تی رکس تعلق داشته باشد. مدفوع، استخوانهای خرد شده در خود دارد که نشان میدهد که تی رکس استخوانهای شکارش را خرد میکرده و همه چیزها را کامل نمیبلعیده.
-مواد فسیل شده داخل معده: این مواد خیلی به ندرت پیدا میشود. اما بعضی چیزها پیدا میشوند. از جمله محتوای معده یک باریولینکس که موجوداتی در مقیاس ماهی و سینوسوروپتریکس، یک دایناسور پرنده مانند در خود دارد. این دایناسور تنها دایناسوری است که معده اش بخشهای بدن یک پستاندار کوچک ناشناخته را در خود دارد.
-دندانها: ساختمان دندان یک دایناسور هم به ما میگوید که دایناسور چه غذایی میخورده. گوشتخواران به دندانهای تیز برای دریدن و فروکردن یا به دندانهای قوی برای خرد کردن جانوران نیاز داشتهاند. گیاهخواران دندانهایی داشتهاند که با آنها میتوانستهاند برگها و شاخههای کوچک را بکنند و بجوند.
-گاسترولیتها: سنگهای گیزارد (که به هضم کمک میکند) همراه با فسیلهای بعضی از دایناسورها پیدا شدهاند. این سنگها اطلاعاتی درباره تغذیه دایناسورها میدهند.
-قطر شکم: اندازه احشاء هم نشانه نوع تغذیهاست.گیاهخواران بزرگ به مقدار زیادی کالری نیاز داشتند تا وزنشان را حفظ کنند. برای به دست آوردن انرژی بسیار زیاد از مواد گیاهی، باید مقدار خیلی زیادی از گیاهان را هضم میکردند. برای این کار باید منطقه هضمی بزرگی در بدنشان وجود میداشته
بازسازی چگونگی رفتار دایناسورها معمولاً بر اساس فسیلهای یافته شده، محیط زیست، شبیهسازیهای بیومکانیکی که توسط رایانه انجام میگیرند و نیز مقایسه با گونههای مدرن صورت میگیرد. بنابراین بسیاری از نظریههای کنونی در رابطه با رفتارشناسی دایناسورها براساس فرضیههایی است که ممکن است برای مدتی طولانی موضوعی برای مباحثه و انتقاد باقی بمانند. با این وجود، گمان میرود که بعضی رفتارها که در برخی سوسمارها و پرندگان (که بیشترین خویشاوندی را نسبت به دایناسورها دارند) مشترک است، در دایناسورها نیز رواج داشتهاست.[۹]
اولین اثبات زندگی گلهای دایناسورها در سال ۱۸۷۸ در بلژیک رخ داد. به نظر میرسید ۳۱ ایگوانودون در یک فروریزی زمین فرورفته و غرق شده باشند. سپس مرگهایی تودهای در چند جایگاه دیگر نیز کشف شد.
بر اساس این کشفیات و نیز فسیلهایی یافته شده، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که زندگی گروهی در بسیاری از گونههای دایناسور رایج بودهاست.[۹]
کشف لانههای مایاسورها [۱۰] در مونتانا در سال ۱۹۷۸ نشان داد که مراقبت از نوزادان در راستهٔ پرندهپایان [۱۱] فقط تا زمان باز شدن تخمها نیست. شواهد دیگری نشان میدادند که چنین رفتاری در بعضی دایناسورهای دوران کرتاسه نیز همچون سالتازوروس [۱۲] وجود داشت و آنها همچون پنگوئنها کلنیهای عظیمی برای لانهسازی تشکیل میدادند. [۱۳][۹]
با وجود این که دانستههای امروز ما در این مبحث ناچیز هستند، ولی به نظر میرسد شاخهای برخی از دایناسورها همچون جانورپایان احتمالاً به علت شکنندگی خود نه به عنوان وسیلهٔ دفاع، بلکه به عوان وسیلهٔ زورآزمایی در نرها استفاده میشدند.[۹]
با توجه به فسیلهای یافت شده، گمان میرود که هیچکدام از دایناسورها حفار نبود، و فقط تعداد کمی از آنها میتوانستند از درخت بالا بروند. از آنجا که روند تکاملی پستانداران در دورهٔ نوزیستی به پیدایش جاندارانی حفار و بالارونده انجامید، نبود شواهدی بر وجود دایناسورهایی با چنین خصوصیاتی تعجببرانگیز است.[۹]
درک درستی از چگونگی جابهجایی دایناسورها درواقع کلیدی برای مدلسازی از رفتار آنها میباشد. روش بیومکانیک اطلاعات مفیدی را در اختیار ما میگذارد، به طور مثال میتواند بر اساس نیروی ماهیچهها و نیروی وزن بر ساختار اسکلت سرعت حرکت جاندار را مشخص کند، و یا این که آیا ددپایان بزرگ برای جلوگیری از آسیبدیدگی به هنگام دنبال کردن شکار، سرعت خود را کم میکردند یا نه